Logo ZSP1 w Leżajsku - Portret Mikołaja Kopernika w niebieskim okręgu i na okręgu żółte koło

Patron

Nasz patron – M. Kopernik

Obraz przedstawiający Mikołaja Kopernika
Pomnik Mikołaja Kopernika

Urodził się w Toruniu 19 lutego 1473, jako najmłodszy syn Mikołaja, kupca toruńskiego i Barbary z domu Watzenrode, córki patrycjusza Łukasza Watzenrode. Po śmierci ojca losami Kopernika i jego rodzeństwa zajął się wuj, Łukasz Watzenrode, kanonik, a od 1489 biskup warmiński. Z jego inicjatywy i zapewne za jego przykładem Kopernik, po wstępnej nauce w szkole parafialnej w Toruniu, podjął studia na wydziale sztuk wyzwolonych w Akademii Krakowskiej. Atmosfera naukowa i kulturalna środowiska oraz wysoka ranga krakowskiej szkoły astronomicznej odegrały zasadniczą rolę w ukształtowaniu zainteresowań naukowych Kopernika. Studia krakowskie Kopernika trwały od 1491 do 1495 i dały mu gruntowe przygotowanie w zakresie nauk przyrodniczych, w tym opanowanie metod obserwacji astronomicznych, oraz zaznajomiły go z filozofią przyrody Arystotelesa i pobudziły zainteresowania humanistyczne. W 1495, niewątpliwie z inicjatywy biskupa Watzenrode, Kopernik został powołany na kanonika kapituły warmińskiej (sam kanonikat objął zresztą dopiero 1497). W 1496 bowiem udał się do Bolonii na studia prawnicze. Niezależnie od oficjalnego przedmiotu studiów poszerzył tu swe zainteresowania literaturą antyczną; od samego początku też podjął badania astronomiczne, czego świadectwem są obserwację przeprowadzane wspólnie z astronomem bolońskim Dominikiem Marią Novarą. Pierwszy okres włoskich studiów Kopernika zakończył się kilkumiesięcznym pobytem w Rzymie (1500). Po powrocie do Polski i uzyskaniu od kapituły niezbędnego zezwolenia na dalsze studia Kopernik ponownie wyjechał do Włoch, poświęcając następne dwa lata (1501-03) na studia medycyny w Padwie, słynnej z wysokiego poziomu wiedzy medycznej i będącej jednym z najpoważniejszych ośrodków włoskiego humanizmu. Szczególna atmosfera tego miasta miała niewątpliwie wpływ na pogłębienie zainteresowań hellenistycznych Kopernika, czego dowodem jest wydany już po powrocie do Polski przekład Listów Teofilakta Symokatty (Kraków 1509). 31 maja 1503 uzyskał na uniwersytecie w pobliskiej Ferrarze tytuł doktora prawa kanonicznego. Na jesieni tegoż roku powrócił ostatecznie do kraju. Najbliższe lata spędził w Lidzbarku Warmińskim na dworze biskupa Watzenrodego, towarzysząc wujowi jako zaufany współpracownik w podróżach na zjazdy stanów pruskich i sejmy. Będąc świadkiem i uczestnikiem dyplomatycznych poczynań biskupa, uzyskał doświadczenie niezbędne w późniejszej samodzielnej działalności w kapitule fromborskiej. W Lidzbarku ukoronował Kopernik swe dotychczasowe badania napisaniem (około 1507) Zarysu (Commentariolus), wykładu heliocentrycznej teorii budowy świata.W 1510, dwa lata przed śmiercią biskupa Watzenrodego, Kopernik zamieszkał we Fromborgu; w ciągu prawie trzydziestoletniego okresu piastował (1510-37)szereg funkcji administracyjnych w kapitule. W warunkach rosnącego zagrożenia Warmii ze strony Zakonu Kopernik powoływany był parokrotnie na administratora dóbr kapitulnych, co wymagało rezydowania w zamku olsztyńskim (1515-19, 1520-21). W początkach tego okresu podją intensywne prace nad rozwinięciem naszkicowanej w Zarysie nowej astronomii i uzyskaniem materiału obserwacyjnego do pracowania z rewidowanych i opartych na systemie heliocentrycznym tablic ruchu ciał niebieskich. Szczególnie intensywnie w pierwszych latach pobytu w Olsztynie prowadził Kopernik obserwacje Słońca, niezbędnie do ustalenia podstawowych parametrów (nachylenie ekliptyki, długość roku zwrotnikowego). Oprócz wykonanych przez siebie, wzorowanych na Ptolemeuszu instrumentów wykorzystał tablice słoneczną własnej konstrukcji, opartą na zasadzie słonecznego zegara refleksyjnego i zachowaną we fragmentach na ścianie krużganka zamku olsztyńskiego. Od zajęć naukowych odciągały Kopernika obowiązki administratora, m.in. regulacja spraw osadniczych oraz rosnące zagrożenie Warmii ze strony Zakonu. Wybuch wojny polsko-krzyżackiej 1520 zastał Kopernika we Fromborku. Po zniszczeniu przez Krzyżaków otocznia warowni fromborskiej (w tym i zabudowań kurii Kopernika) Kopernik zamieszkał ponownie w Olsztynie i pełnił, w dramatycznych niekiedy okolicznościach, funkcje administratora (1520-21), troszcząc się o stan obronności Olsztyna Po przerwaniu działań wojennych był przez kilka miesięcy komisarzem fromborskiego regionu Warmii. Intensywna praca nad pisaniem dzieła De revolutionibus łączyła się w latach 1520-33 z aktywną działalnością publiczną. Nowe obserwacje planet (które doprowadziły do odkrycia ruchomości linii apsyt planetarnych), opracowana w 1524, na prośbę Bernarda Wapowskiego, krytyka współczesnego traktatu astronomicznego Jana Wernera powstawały równoległe z działalnością polityczno-administracyjną w kapitule; w tym też okresie Kopernik rozwijał swe projekty reformy monetarnej, sformułowane po raz pierwszy w 1517. W marcu 1522 referował je na zjeździe w Grudziądzu, a prawdopodobnie i w Malborku (1528), kiedy to podjęte zostały przez zjazd stanów pruskich uchwały, będące częściowym spełnieniem postulatów Kopernika. Około 1530 praca nad De revolutionibus dobiegła końca. Kopernik w następnych latach był już mniej zaabsorbowany pracami kapituły. Zachowane przekazy świadczą o poważaniu, jakim darzono umiejętności lekarskie K., wzywanego do niesienia pomocy nawet poza Warmią. Podczas gdy w Europie stopniowo wzrastało zainteresowanie nową teorią, sam Kopernik powstrzymywał się od opublikowania swego dzieła. W 1535 opracował jedynie, z inicjatywy B. Wapowskieo, almanach (zaginiony) oparty na tablicach astronomicznych De revolutionibus. Na wydanie swej książki zdecydował się dopiero w ostatnich latach życia, po przybyciu na Warmię wittenberskiego astronoma Jerzego Joachima Retyka. W okresie pobytu Retyka (1539-41) Kopernik wprowadził uzupełnienia do rękopisu De revolutionibus i kontynuował obserwacje astronomiczne (najpóźniejsza z zanotowanych pochodzi z 20 sierpnia 1541).

W marcu 1540 Retyk ogłosił w Gdańsku Narrtio prima (Opowiadanie pierwsze) o książce Kopernika. Opuszczając Frombork w następnym roku zabrał opis De revolutionibus w celu wydrukowania go w Norymberdze. Wydanie dzieła 1543 poprzedziło opublikowanie przez Jerzego Joachima Retyka fragmentów obejmujących trygonometrię (De lateribus et angulis triangulorum…, Wittenberga 1542). W tym czasie Kopernik opracował swe ostatnie pismo, List dedykacyjny do papieża Pawła III, stanowiący przedmowę do De revolutionibus. Późną jesienią Kopernik uległ paraliżowi i po długiej chorobie zmarł 24 maja 1543. Pochowany został w katedrze fromborskiej.

Tablica pamiątkowa patrona

Tablica pamiątkowa patrona szkoły została odsłonięta z okazji 500 lecia urodzin Mikołaja Kopernika podczas uroczystości nadania Szkole Podstawowej nr 1 w Leżajsku imienia słynnego astronoma. Odsłonięcia dokonał I sekretarz KP PZPR w Leżajsku Józef Samojedny. Dwuczęściowa, wykuta w kamieniu tablica wmurowana została w ścianie frontowej budynku szkoły. Część górną stanowi popiersie Mikołaja Kopernika. Na części dolnej znajduje się napis: “W 500 rocznicę urodzin wielkiemu polskiemu uczonemu Mikołajowi Kopernikowi społeczność szkolna Leżajsk 14-X-73”.

Tablica pamiątkowa patrona szkoły Mikołaja Kopernika
Scroll to Top